Genel Bakış ve Eşleştirme Sonuçları
Türkiye’nin dış ticaret verileri ile iş kayıtları sistemi kullanılarak gerçekleştirilen detaylı analizler sonucunda, 2022 yılında toplam ihracat ve ithalat yapan girişimlerin özellikleri kapsamlı bir şekilde ortaya konmuştur. Bu analizlerde, dış ticaret verileri ve işletmelerin ana faaliyet türleri ile çalışan sayısı bilgileri entegre edilerek, sektörlerin genel durumu ve işletme profilleri net bir şekilde belirlenmiştir.
Dış ticaret istatistikleri ve iş kayıtları sistemi kullanılarak yapılan eşleştirmeler neticesinde, 2022 yılında toplam 114 bin 155 girişim ihracat gerçekleştirirken, 173 bin 302 girişim ise ithalat yapmıştır. Bu veriler ışığında, ihracat ve ithalat yapan girişimlerin yaklaşık %100,0’ının bilgilerine ulaşılmış olup, toplam dış ticaret hacminin büyük bir bölümünü bu işletmeler temsil etmektedir. Özellikle, ithalattaki artışın temel nedenlerinden biri, Basitleştirilmiş Gümrük Beyannamesi sisteminde yer alan girişim sayısındaki artıştan kaynaklanmaktadır.
İşletme Büyüklükleri ve Faaliyetleri
İşletmelerin çalışan sayısına göre dağılımı, ülke ekonomisinin yapısal dinamiklerini anlamada kritik öneme sahiptir. 2022 verilerine göre, toplam ihracatın %19,4’ünü gerçekleştiren 1-9 çalışanı olan mikro ölçekli girişimler, toplam ihracat yapan girişimlerin %64,2’sini oluşturmuştur. Bu küçük ölçekli işletmeler, özellikle mikro ve küçük ölçekli girişimlerin toplam içindeki payıyla, Türkiye’nin ihracat yapısında önemli bir yer tutmaktadır. Ayrıca, 10-49 çalışanı olan küçük ölçekli girişimlerin payı %18,9, 50-249 çalışanı olan orta ölçekli işletmelerin payı %19,4 ve 250 ve üzerinde çalışanı olan büyük ölçekli girişimlerin payı ise %42,3 seviyesindedir.
İthalat tarafında ise benzer şekilde mikro ölçekli girişimler, toplam ithalatın %11,3’ünü gerçekleştirerek önemli bir pay almıştır. 10-49 çalışanı olan küçük ölçekli girişimlerin ithalat içindeki payı %10,7, 50-249 çalışanı işletmelerin payı %17,1 iken, 250 ve üzeri büyük ölçekli işletmeler, ithalatın %60,9’unu karşılamış ve toplam ithalat yapan girişimlerin sadece %2,0’sini oluşturmaktadırlar. Bu veriler, büyük ölçekli işletmelerin hem ihracat hem de ithalat açısından ekonomideki ağırlığını ortaya koymaktadır.
Sektörler ve Faaliyet Alanları
İhracatın ve ithalatın büyük bölümü sanayi sektöründen geliyor
Türkiye’deki girişimlerin ana faaliyet alanlarına göre yapılan analizlerde, ihracatın %55,4’ünün ve ithalatın %49,5’inin sanayi sektöründeki işletmeler tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir. Ticaret faaliyetleri ise, ihracatta %40,6 ve ithalatta %32,4 oranlarıyla önemli bir paya sahiptir. Bu veriler, ülke ekonomisinin sanayi sektörüne olan bağımlılığını ve ticaret sektörünün dış ticaretteki etkin rolünü göstermektedir.
Sanayi sektöründeki büyük ölçekli girişimler, özellikle ihracatta öne çıkmakta olup, 250+ çalışanı olan işletmeler %66,7’lik pay ile ilk sırayı almaktadır. Diğer yandan, ticaret sektöründe ise, 1-249 çalışanı olan küçük ve orta ölçekli işletmeler, toplam ihracatın %89,3’ünü gerçekleştirerek, bu alanda hakim konumda bulunmaktadırlar.
İthalat açısından bakıldığında, sanayi sektöründeki büyük ölçekli girişimler %79,3 pay ile önde gelirken, ticaret sektöründe ise bu oran %30,1’den %28,1’e düşüş göstermiştir. Diğer sektörlerdeki büyük ölçekli işletmeler ise %69,2’lik pay ile ithalatın büyük bölümünü üstlenmişlerdir.
Uluslararası Pazarlarda Türkiye
Sanayi sektöründeki girişimler, ihracatlarının önemli bir kısmını AB ülkelerine yapmaktadır
Sanayi sektöründeki girişimler, ihracatlarının %45,3’ünü Avrupa Birliği (AB 27) ülkelerine gerçekleştirirken, %14,0’ını Yakın ve Orta Doğu ülkelerine, %13,2’sini ise AB üyesi olmayan Avrupa ülkelerine yönlendirmiştir. AB 27 ülkelerine yapılan ihracatın %61,9’unu sanayi sektörü işletmeleri, %35,6’sını ticaret sektöründeki işletmeler ve kalan %2,5’ini diğer sektörler oluşturmaktadır.
İthalat tarafında ise, sanayi sektöründeki işletmeler %29,5’lik oranla AB ülkelerinden en fazla ithalat yapan grubu oluşturmakta olup, diğer önemli ülkeler ise %25,4 ile diğer Asya ülkeleri ve %18,0 ile AB üyesi olmayan Avrupa ülkeleri olmuştur. Ticaret sektöründe ise, en çok ithalat yapılan ülke grupları sırasıyla %30,4 ile diğer Asya ülkeleri, %27,6 ile AB ülkeleri ve %23,1 ile AB üyesi olmayan Avrupa ülkeleridir.
Sanayi Ürünleri ve İşletme Profili
İmalat sanayi ürünleri ihracatında sanayi sektörünün payı büyük
İmalat sanayi ürünleri ihracatında, ana faaliyeti sanayi olan girişimler toplam ihracatın %56,9’unu gerçekleştirirken, ana faaliyeti ticaret olan girişimlerin payı %39,5’te kalmıştır. Bu ürünlerin içindeki imalat sanayi ürünleri, ihracatın %96,7’sini oluşturarak, sanayi sektörünün dış ticaretteki gücünü göstermektedir. Tarım, ormancılık ve balıkçılık ürünleri ile madencilik ve taşocakçılığı ürünleri ise, sırasıyla %1,4 ve %1,4 oranlarında pay almaktadır.
İmalat sanayi ürünlerinin ithalatı ise, %48,8’lik oranla sanayi işletmeleri tarafından yapılırken, %41,5’ini ticaret sektöründeki girişimler ve kalan %9,8’ini diğer sektörler üstlenmiştir. Sanayi sektöründeki işletmelerin ithalatındaki büyük pay ise, %70,5 ile imalat sanayi ürünlerine aittir. Ayrıca, madencilik ürünleri ve tarım, ormancılık ve balıkçılık ürünleri de ithalat kalemleri arasında önemli yer tutmaktadır.
Öne Çıkan Girişimler ve Piyasa Dağılımı
İlk 500 girişim, toplam dış ticaretin önemli bir bölümünü karşılamaktadır
İhracatın %48,9’unu ve ithalatın %67,5’ini ilk 500 girişim gerçekleştirmektedir. En yüksek performans gösteren ilk 5 girişim, toplam ihracatın %8,1’ini, ithalatın ise %20,6’sını karşılamaktadır. Sanayi sektöründe, en büyük ilk 5 işletmenin toplam içindeki payı %12,6 iken, ticaret sektöründeki ilk 5 girişimin payı %12,0 olmaktadır. Bu veriler, büyük girişimlerin dış ticaretteki etkinliğinin altını çizmekte ve piyasa hakimiyetlerini göstermektedir.
İhracat ve İthalatta Ülke Kaynaklılık
Girişimlerin büyük bölümü, tek ülkeden ithalat ve ihracat yapmaktadır
Girişimlerin %43,4’ü sadece bir ülkeye ihracat yaparken, %16,2’si iki ülkeye ihracat gerçekleştirmektedir. Yirmi ve daha fazla ülkeye ihracat yapan girişimlerin oranı %5,1 iken, bu girişimlerin toplam ihracattaki payı %59,2’dir. Benzer şekilde, ithalatta ise girişimlerin %61,8’i tek ülkeden, %16,3’ü iki ülkeden ithalat yapmakta olup, yirmi ve daha fazla ülkeden ithalat yapan işletmelerin oranı %1,3 olup, toplam ithalat payı %61,3’e ulaşmaktadır.
Bu detaylı veriler ve analizler, Türkiye’nin dış ticaret alanında güçlü ve çeşitli bir yapıya sahip olduğunu ortaya koymakta olup, sürdürülebilir büyüme ve rekabetçilik açısından önemli göstergeler sunmaktadır.
